Seizoenen
Ik ben zeker nogal seizoengevoelig! In deze aflevering van mijn sitenieuwsrubriek wil ik iets kwijt van mij kerstgedachten en van mijn jaarwisselingsreflectie. Misschien ten onrechte denk ik haast altijd dat mijn geestesexcursies ook u wel zullen interesseren. Hier volgen er drie die me bezighielden in deze dagen van waarschijnlijk het hoogste algemene seizoenbewustzijn van het jaar. Schrikt niet: over de bijbelse achtergrond van ‘maagdelijkheid’’, over Driekoningen (6 januari) en over de etymologie van tijdsaanduidende woorden. Veel leesplezier!
Maagdelijkheid
Sinds kort bezit ik een antieke, in leer en hout gebonden uitgave van de Statenbijbel. Enigszins aangetast door houtworm, maar met ammoniak en andere radicale verdelgingsmiddelen daarvan grondig bevrijd. In de daarin opgenomen Dordtse geloofsbelijdenis staat -net als in de Roomse- ‘geboren uit de maagd Maria’. Dat woord ‘maagd’ is dus niet iets uit de r.-k. vertalingen, het gaat terug op de grondtekst. Ook op het Hebreeuws?
Van Dale onderscheidt al twee betekenissen: a) een ongerepte, meestal jonge vrouw die haar lichamelijke maagdelijkheid bewaakt en b) een dienstbare, nog niet gehuwde vrouw die zich voor anderen inzet (dienstmaagd). Ik vermoed dat de eerste betekenis (“ongerepte”) meer in zwang is in de katholieke cultuur, de tweede (“dienstbare”) meer in de protestantse.
Intussen hebben bijbelgeleerden achterhaald dat er in het Hebreeuws van de Joodse bijbel (het Oude Testament) achter onze vertaling ‘maagd’ twee verschillende woorden schuilgaan die elk een eigen betekenis hebben: ‘betulah’ en ‘almah’. Beide woorden werden echter in zowel de vertaling in het Grieks (de ‘Septuaginta’) als in die in het Latijn (de ‘Vulgata’) met één woord weergegeven: Grieks: ‘parthenos’, Latijn: ‘virgo’. Maar eigenlijk was er betekenisverschil: ‘betulah’ duidt meer op de lichamelijke maagdelijkheid (de ‘ongerepte staat’), ‘almah’ op de toewijding en dienstbaarheid van een vrouw (of man) die het belang van anderen vooropstelt. Bij de profeet Jesaja (7,14) staat bijvoorbeeld ‘almah’ als hij spreekt over de jonge, toegewijde vrouw die zich inschakelt in de plannen Gods, terwijl ‘betulah’ gebruikt wordt in bijvoorbeeld Deuteronomium 22, 19 en 23,28 waar het gaat over de lichamelijke (on)gereptheid van een gehuwde vrouw. Al met al blijkt hieruit dat, als het over Maria gaat, men beter ‘jonge vrouw’ of ‘dienares(se)’ kan vertalen dan het traditionele ‘maagd’, ook omdat het daarbij minder over een soort celibaat gaat dan over toewijding en dienstbaarheid.
Seizoengedicht Huygens
Uit Huygens’ Heilighe Daghen (1645) laat ik hier het sonnet volgen waarmee hij het Driekoningenfeest (6 januari) opluisterde, het derde van de serie. Zeer vroom, zeer calvinistisch, maar, als je het handschrift bekijkt, recht uit het hart. Voor de leesbaarheid heb ik voornamelijk de spelling wat aangepast. (In de eerste regel betekent ‘mag’: kan; in de vijfde ‘gewag’: rumoer.)
Drie Coningen avond
Waar is Gods enig Kind, (zo)dat ik ’t aanbidden mag?
O, wijzen, wijst mij ’t pad, ‘k zie duizend Sterren pronken
Maar geen die mij niet leidt met slechts verkeerde vonken.
Ik zie de Leid-Ster niet waarnaar uw wijsheid zag.
Terwijl ik opwaarts gaap, wat hoor ik voor gewag?
Wat roept de wulpse stad, in weeld’ en wijn verdronken:
De Coning drinkt? Weg, weg, de Coning hééft gedronken
En drinkende voldaan het bittere gelag,
’T gelag van Gal en Eek, waar gene mond bij mondde,
Waar geen keel tegen kon van wie er kop en keel
En ziel en al verbeurd verklaarden voor hun zonden.
Nu treed ik moedig voort met al mijn wonden heel:
Komt, wijzen, ‘k weet ’t pad, als is het steil en verre,
Ik vrees de doolweg niet, ’t Kind zelve is mijn Sterre.
Tijdsaanduidingen
Iedereen kent en gebruikt ze: de woorden die de indeling van het tijdsverloop weergeven: de dagen van de week, de namen van de seizoenen, de termen voor een bepaalde hoeveelheid tijd. Waar komen ze vandaan? Als je de oorsprong ervan bewust bent, besef je soms meer van de inhoud. Goed voor je algemene ontwikkeling dus. Ik heb een overzichtje gemaakt dat hieronder volgt.
Etymologie van de tijdsaanduidingen
Week Er is enkele malen geprobeerd de duur van de week te veranderen:
Fr. Revolutie: decaden (tien dagen); Russ. Re-volutie (zes dagen);
oud-Rome tot Constantijn (acht dagen)
zondag vertaling van ‘dies solis’; Fr.-It.: Dimanche Domenica: (Dag des) Heren
maandag Lat.: dies Lunae (Fr.: Lundi) Dag van de Maan
dinsdag dag van Tiwaz = Odin = Ares = Mars (Fr.: Mardi)
woensdag dag van Wodan (of: Hermes = Mercurius: Fr.: Mercoledi)
donderdag dag van Thor (= Zeus, Dios, Iovis = Jupiter (Fr.: Jeudi)
vrijdag dag van Freia (= Venus = Afrodite (Fr.: Vendredi; It.: Venerdi)
zaterdag dag van Saturnus (= Kronos, zoon van Ouranos, vader van Zeus)
Seizoen(en)
Lente misschien verwant aan ‘lengen’. Eng.: to lent = vasten
Zomer sama, verwant aan Lat. satio, zaaitijd, van serere, semen (zaaien, zaad) en seizoen
Herfst van Lat. Carpere (plukken), dus pluktijd. Vgl. Eng.: harvest (oogst)
Winter verwant aan water; of Iers: find (wit): als het water wit is (?)
Tijdsindeling
Eeuw (tijd van) leven
Jaar van Gr. horos (uur); vgl. horologie, horloge
Maand van maan
Week wisseling , verwant aan wijken
Dag verwant aan een woord dat ‘branden’ betekent
Uur van Gr. ‘horos’ (uur)
Minuut lett.: verkleind, uurdeel
Seconde 2x verkleind uurdeel
Schaatsen
Bij de seizoengevoelens hoort ook elk jaar in de periode rond de jaarwisseling de behoefte aan ‘de ervaring van het schaatsgebeuren’. Dit jaar wel heel bijzonder: de kwalificatiewedstrijden voor de Olympische Winterspelen. We waren daarbij zelf wel niet op het ijs, maar ‘de Trots van Nederland’ wel. En hoe!! Toen de nationale schaatstoppers hun fleurige pakken uitgedeeld kregen, had ik even het gevoel dat ik zelf nieuwe kleding mocht uitzoeken en passen, zoals vroeger voorafgaand aan je eerste communie. De dag van de openingsceremonie in Pyeongchang kan me niet snel genoeg aanbreken. Als ik nog ongepensioneerd op een kantoor zou werken, zou ik zeker een aantal vrije dagen opnemen. Het gebeuren in Zuid-Korea is dit jaar een waardige vervanging van de Elfstedentocht. Behalve als die er zou komen natuurlijk!
Hoevinudie?
Gelezen in de nieuwjaarseditie van de NRC: Ons weekritme is niet uit te roeien: het zit -zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek- al in ons bloed en in onze urine.
